Rond 1950 verscheen een studie die belangrijke handvatten voor het ontwerp van ruimtes vastlegde aan de hand van de afmetingen van personen en de ruimte die mensen nodig hebben om de gebruikelijke handelingen en bewegingen uit te voeren: “De menselijke maat”. Beginnend met en gebaseerd op de afmetingen van de in die tijd voorkomende Nederlandse mannen en vrouwen werden allerlei aanwijzingen vastgelegd.
Een voorbeeld hieronder laat zien welke plaatsingsruimte, gebruiksruimte en circulatieruimte minimaal nodig is voor een slaapplek.
Zo werden er voor tal van situaties maten gegeven: voor hoe je een luie of steile trap maakt, hoe je een trapleuning vasthoudt, hoe hoog de deurbel zit, hoeveel ruimte je nodig hebt om iemand bij het afscheid in zijn jas te helpen, hoeveel ruimte een (eet)tafel nodig heeft, hoe je een keuken inricht en nog veel meer. Mogelijk was deze studie een vervolg op een boek dat in 1936 door Ernst Neufert, hoofdarchitect onder Bauhausarchitect Walter Gropius, in Duitsland werd uitgebracht: “Bauentwurfslehre”. (Architects’ Data in de engelse versie) Een naslagwerk dat vele malen de omvang had en heeft van het nederlandse “De Menselijke Maat”.
Inmiddels leven we royaal in de 21e eeuw en zijn de maten van mannen en vrouwen gemiddeld ook wat groter geworden zoals te zien is in onderstaande tabel uit data van het CBS en het RIVM te zien is:
Hieruit blijkt dat de gemiddelde lengte van mannen circa 178cm (1950) was en is gestegen naar circa 183cm (2000). Voor vrouwen is de stijging van 167cm (1950) naar 169cm (2000). Hoewel de stijgingen niet schokkend zijn heeft dit uiteraard consequenties voor de ruimtes die we ontwerpen. Was een bed van 2m lengte vroeger de standaard, nu is zelfs een bed van 2,2m geen grote uitzondering. Zo’n bed heeft natuurlijk ook wat meer plaatsingsruimte nodig en pas niet meer in de breedte in een kamer van 2,1m, een maat die vaak wordt gehanteerd voor ‘kleine’ kamertjes.
Wat opvalt in de tabel over de ontwikkeling van de gemiddelde lengte van mannen is dat het percentage van mannen langer dan 194cm aanmerkelijk gestegen is. Een zelfde beeld is te zien bij vrouwen. Omdat we daar de grootste mensen mee bedoelen dienen we er mee rekening te houden dat de ruimtes die we ontwerpen ook geschikt zijn voor deze lange mensen. In dat verband is het goed dat de minimale vrije doorgang voor binnendeuren in het Bouwbesluit jaren geleden al is vastgelegd op 2,3m. En misschien zou die maat zelfs nog wel wat hoger kunnen zijn…
Als je met de gegevens van boven kijkt naar sommige historische gebouwen dan vraag je je wellicht af of er serieus geld te veel was vroeger of dat we wat informatie gemist moeten hebben over mensen met een andere lengte dan we gewend zijn. De afmetingen van deze deuren hieronder
zijn niet bepaald afgestemd op de menselijke maten die we kennen. Ook de handvatten om de deuren te bedienen zitten op een voor ons ongebruikelijke hoogte. Ze zijn groter dan voor onze handen nodig zou zijn. Waarom dat zo is is niet gemakkelijk vast te stellen. Zouden er daadwerkelijk mensen zijn geweest die veel groter zijn dan wij ons kunnen voorstellen?
Er bestaan ook gebruiksvoorwerpen die het bestaan van mensen van een ongebruikelijke grootte doen vermoeden.
Waarom zou je voorwerpen van dergelijke afmetingen maken? Een boek van dergelijke afmetingen neem je niet even ter hand om er in een comfortabele stoel door heen te bladeren.
En hoe bespeel je een viool die vele malen groter is dan jijzelf?
Er zijn ook bouwwerken die maten hebben die zo enorm zijn dat we vandaag de dag met ons moderne materieel grote moeite zouden hebben om te maken of te verplaatsen. Voorbeeld daarvan zijn de grote blokken waaruit de piramides van Gizeh zijn gebouwd. Maar in Libanon in Baalbek zijn bewerkte stenen gevonden van kolossaal formaat die we niet eens zouden kunnen verplaatsen.
Het formaat wordt duidelijk als we mensen op deze steen zetten.
Ook in nabij gelegen ruines zijn stenen gebruikt die wij waarschijnlijk niet eens kunnen verplaatsen.
En bovendien gemaakt met een precizie waar we heden ten dage nog jaloers op kunnen zijn
In zuidamerikaanse ruines van Sacsayhuaman in Peru zijn ook blokken van zulke omvang gezien. Met dezelfde onwaarschijnlijke mate van precizie gemaakt.
En tenslotte is deze blokhut hieronder ook van een ongebruikelijk formaat, alsof iemand met photoshop zich behoorlijk in de afmetingen vergist heeft.
wordt vervolgd.....